Modele integracji cudzoziemców w codziennej praktyce
Relacja z konferencji PRE.
W dniach 16-17 września 2024 roku w Warszawie odbyła się konferencja „Modele integracji cudzoziemców w codziennej praktyce”, której organizatorem była Polska Rada Ekumeniczna. Wydarzenie zgromadziło przedstawicieli Kościołów zrzeszonych w PRE, instytucji państwowych, organizacji pozarządowych oraz migrantów, aby omówić skuteczne sposoby integracji uchodźców i migrantów w Polsce.
Konferencja rozpoczęła się częścią teoretyczną, podczas której dr Karolina Podgórska, adiunkt w Katedrze Socjologii Zmiany Społecznej Instytutu Socjologii UMCS, wygłosiła wykład na temat teorii integracji i inkluzji. Podkreśliła, że integracja to proces dwustronny, obejmujący zarówno migrantów i uchodźców, jak i społeczności, do których ci przybywają. Dr Podgórska przypomniała także o czterech strategiach akulturacji sformułowanych przez Johna Berry’ego: marginalizacji, separacji, asymilacji i integracji.
Marginalizacja oznacza brak uczestnictwa zarówno w kulturze pochodzenia, jak i w kulturze kraju przyjmującego. Separacja to sytuacja, w której jednostki nie uczestniczą w kulturze przyjmującej, funkcjonując jedynie w obrębie swojej kultury pochodzenia. Asymilacja natomiast oznacza pełne zaangażowanie w kulturę kraju przyjmującego przy jednoczesnym wyzbyciu się dotychczasowej tożsamości kulturowej. Integracja, jako pojęcie wieloaspektowe, zakłada przejęcie elementów kultury kraju przyjmującego przy jednoczesnym zachowaniu swojej własnej tożsamości kulturowej, a także aktywny udział w życiu społecznym tego kraju. Dr Podgórska zaznaczyła, że integracja w tym ujęciu jest obecnie najbardziej pożądanym wariantem akulturacji. Wskazała także, że proces ten odbywa się na kilku płaszczyznach: społecznej, tożsamościowo-kulturowej, instytucjonalno-prawnej, politycznej (obywatelskiej) oraz ekonomicznej.
Prelegentka zachęciła uczestników konferencji do refleksji nad pytaniem, czy i kiedy można uznać proces integracji za zakończony, a także jakie wyzwania stoją przed obiema stronami tego procesu. Zauważyła również, że integracja migrantów i uchodźców wiąże się ze zmianami w społeczeństwie przyjmującym, co wymaga wzajemnego dostosowania się i otwartości.
W dalszej części konferencji dr Torsten Moritz, sekretarz generalny Komisji Kościołów ds. Migrantów w Europie, zaprezentował zachodnie modele integracji oraz wieloletnie doświadczenia krajów europejskich w przyjmowaniu uchodźców i migrantów. Zwrócił uwagę, że podejście do integracji ewoluuje i w dużym stopniu zależy od tego, czy migranci są tymczasowymi gośćmi i wracają do swoich krajów pochodzenia, czy też zostają w Europie na stałe. Podkreślił również, że Kościoły chrześcijańskie odgrywają kluczową rolę w procesie integracji migrantów i uchodźców w Europie. Prócz przyjmowania migrantów, Kościoły organizują kursy językowe, spotkania integracyjne, a także zachęcają migrantów do aktywnego uczestnictwa w życiu wspólnot, na przykład poprzez udział w nabożeństwach, gdzie można usłyszeć czytania w różnych językach lub występy chórów.
Agnieszka Kosowicz z Polskiego Forum Migracyjnego zauważyła, że obecnie nie istnieje jeden spójny model integracyjny, który uwzględniałby zarówno działania instytucji państwowych, jak i organizacji pozarządowych. Zaznaczyła, że idealnym rozwiązaniem byłoby, gdyby NGO-sy wypełniały luki w systemie oferowanym przez państwo, ale niestety często zdarza się, że to one muszą działać w zastępstwie instytucji państwowych. Najbardziej było to widoczne po wybuchu wojny w Ukrainie, gdy w pierwszych dniach pomoc organizowały głównie osoby prywatne i organizacje pozarządowe.
Kosowicz podkreśliła, że pracując nad modelem integracji, warto zaprosić do rozmów jak najwięcej organizacji, pamiętając jednocześnie, że potrzeby różnią się w zależności od regionu Polski. Dlatego tak istotne jest wzajemne słuchanie się i wspólne działania. Zwróciła też uwagę, że równie ważne jak działania odgórne, jest diagnozowanie potrzeb oddolnych i współpraca między różnymi podmiotami. Na zakończenie podkreśliła, że należy dbać także o dobrostan pracowników organizacji, którzy często są przemęczeni. Zadała pytanie: „Kto będzie pracował, jeśli zabraknie nam sił za kilka lat?”
Po przerwie kawowej, rozpoczęła się dyskusja, w której głos zabrali: dr Ewa Piepiora z Warszawskiego Centrum Pomocy Rodzinie, Tomasz Dzięcioł z Urzędu ds. Cudzoziemców oraz Patrycja Szydłowska-Dorosz, prawniczka. Dr Piepiora opowiedziała o działaniach Warszawskiego Centrum Pomocy Rodzinie, które zajmuje się wszystkimi uchodźcami i migrantami, ale nie odpowiada bezpośrednio za integrację. Oferuje natomiast naukę języka, inne formy edukacji, współpracuje ze szkołami. Nieustannym problemem jest jednak brak zasobów kadrowych i finansowych. Tomasz Dzięcioł z Urzędu ds. Cudzoziemców zwrócił uwagę, że urząd odpowiada za różnorodne kwestie związane z cudzoziemcami. Jego główne zadania obejmują rozpatrywanie wniosków o zezwolenie na pobyt czasowy i stały, nadzorowanie postępowań dotyczących azylu oraz wydawanie decyzji w sprawach deportacji. Urząd oferuje również wsparcie prawne i informacyjne dla cudzoziemców, promując ich integrację poprzez różne programy edukacyjne. Współpracuje z innymi instytucjami państwowymi i organizacjami pozarządowymi, aby zapewnić kompleksowe wsparcie dla cudzoziemców w Polsce. Patrycja Szydłowska-Dorosz zajmuje się obsługą prawną cudzoziemców i uchodźców. Jest też kuratorką dla małoletnich cudzoziemców przebywających w Polsce bez opieki. Podzieliła się doświadczeniami ze swojej pracy. Podkreśliła, że system jest niesprawny, często czas rozpatrywania wniosków o ochronę międzynarodową jest wydłużony, a osoby, których to dotyczy są w zawieszeniu. Nie mogą podjąć pracy, nie są objęte programem integracyjnym.
Drugi dzień konferencji rozpoczął się od panelu dyskusyjnego „Modele integracji cudzoziemców w polskiej praktyce”. Panelistami byli: Alicja Kępka, ekspert z Departamentu Spraw Międzynarodowych i Migracji MSWiA, Mersha Woldu ze Stowarzyszenia Polsko-Etiopskiego Selam oraz Joanna Dudek-Ławecka, asystentka uchodźcy i nauczycielka języka polskiego działająca w ramach projektu „Gościnny Kościół” Polskiej Rady Ekumenicznej. Moderatorem panelu był ks. dr Grzegorz Giemza. W dyskusji wybrzmiały takie zagadnienia jak: potrzeba zmian w istniejącym systemie, usprawnienie działań i programów integracyjnych, spójność i bezpieczeństwo społeczeństwa, które również powinno być przygotowane na przyjmowanie uchodźców i integrację. Wspomniano, że w 49 miastach zostały uruchomione Centra Integracyjne dla Cudzoziemców (CIC). Są to miejsca kompleksowej pomocy, gdzie uchodźcy z Ukrainy będą mogli skorzystać z pomocy psychologicznej, doradztwa zawodowego, doradztwa integracyjnego i pomocy specjalisty ds. integracji, kursów zawodowych, nauki języka polskiego, a także porad prawnych i usług tłumacza przysięgłego.
Konferencja stanowiła ważną platformę wymiany myśli i doświadczeń na temat integracji migrantów i uchodźców w Polsce. Zgromadzeni eksperci, przedstawiciele Kościołów, instytucji oraz organizacji pozarządowych podkreślili konieczność współpracy na różnych poziomach, aby stworzyć skuteczne modele wsparcia dla osób przybywających do naszego kraju. Wymiana doświadczeń oraz omówienie różnorodnych strategii integracyjnych wskazały na potrzebę elastycznego podejścia do tego złożonego procesu, które uwzględnia zarówno potrzeby migrantów, jak i społeczności przyjmujących. Uczestnicy konferencji podkreślili, że kluczem do sukcesu jest nie tylko wsparcie instytucjonalne, ale również otwartość i gotowość do współpracy, co pozwoli na budowanie społeczeństwa, w którym różnorodność stanie się źródłem wzbogacenia dla wszystkich.
