Fundacja Anna w Gostkowie otrzymała Nagrodę Kościoła
Uroczystość wręczenia nagrody odbyła się 10 września 2021 r. w Warszawie.
Spotkanie zgromadziło, prócz nagrodzonych, także przedstawicieli parafii oraz organizacje i osoby działające na rzecz ochrony cmentarzy, zrzeszone w społecznej Inicjatywie „(Nie)zapomniane cmentarze”.
Zebranych powitał bp Jerzy Samiec, zwierzchnik Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Polsce. Biskup Kościoła zaapelował o szacunek do przeszłości i nawiązał do działalności społecznej Inicjatywy (Nie)zapomniane Cmentarze, która powstała przy Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich. W jej skład wchodzą osoby reprezentujące niektóre Kościoły i związki wyznaniowe, organizacje zajmujące się dziedzictwem różnych wyznań i narodowości, pracownicy naukowi, konserwatorzy i opiekunowie zabytków, społecznicy, nauczyciele i studenci. Inicjatywa podejmuje działania na rzecz zachowania dziedzictwa kulturowego i dbałości o cmentarze, mogiły i groby zwłaszcza te niszczejące, zdewastowane, zapomniane przez lokalne władze i mieszkańców.
Następnie prof. Adam Bondar, były Rzecznik Praw Obywatelskich, wygłosił wykład pod tytułem „Ochrona zapomnianych i zniszczonych cmentarzy a wartości konstytucyjne”. W pierwszej kolejności prof. Bodnar wskazał na preambułę Konstytucji Rzeczpospolitej Polski, gdzie znajduje się nawiązanie do odpowiedzialności i dbania o miejsca pochówku: „[…]wdzięczni naszym przodkom za ich pracę, […] zobowiązani, by przekazać przyszłym pokoleniom wszystko, co cenne z ponad tysiącletniego dorobku […] pomni gorzkich doświadczeń z czasów, gdy podstawowe wolności i prawa człowieka były w naszej Ojczyźnie łamane […]”. Podkreślił również znaczenie art. 5 Konstytucji RP, mówiącego o strzeżeniu przez Polskę dziedzictwa narodowego tzn. dziedzictwo wszystkich obywateli RP, którzy na przestrzeni wieków współtworzyli polską kulturę. W tym kontekście ważne jest dbania o przeszłość dla dobra przyszłych pokoleń. W konstytucji znajdują się też następujące prawa, które można odnieść do kwestii ochrony cmentarzy:
– wolność sumienia oraz wyznania, z którymi wiąże się prawo do posiadania danych cmentarzy;
– prawo do poszanowania życia rodzinnego oraz prywatnego;
– prawo własności, które przysługiwać winno tym, którzy chcieliby dbać o pochówek (co może generować spory, które powstawać będą poprzez rozwój miast i określone prawa do gruntów);
– wolność słowa, zgodnie z którą ochronę cmentarzy można pojmować nawet jako ekspresję artystyczną aktywisty chcącego chronić czyjeś miejsca pochówku;
– prawo do edukacji, zgodnie z którym dbanie o cmentarze może stanowić także jej część.
Na koniec prof. Bodnar zwrócił uwagę, że istnieje pilna potrzeba regulacji prawnych dla cmentarzy, gdyż istniejąca ustawa nie chroni ich w dostatecznym stopniu. Podkreślił również, że może się okazać, że w tym podzielonym świecie dziedzictwo tych, którzy odeszli może nas łączyć, może być tym, co sprawi, że będziemy chcieli wspólnie rozmawiać o tych ogólnoludzkich i chrześcijańskich wartościach”.
W dyskusji, która odbyła się po wykładzie uczestnicy spotkania poruszali następujące kwestie: niejednorodność Państwa Polskiego, poznawanie kultury danych społeczności poprzez cmentarze, dbanie o zapomniane cmentarze jako nowy aspekt działań społecznych, tożsamość miejsca, z którą wiąże się odpowiedzialność mieszkańców za mogiły osób, których już nie ma, problem z upamiętnieniem osób, związanych z trudną historią (na przykład mogił ofiar podziemia niepodległościowego i antykomunistycznego), ułatwienie działań społecznych poprzez użycie nowych technologii.
Po dyskusji Prezes Synodu Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Polsce ks. dr Adam Malina oraz bp Jerzy Samiec wręczyli Nagrodę Kościoła przedstawicielom Fundacji Anna w Gostkowie Angelice Babuli (prezes zarządu) i Patrykowi Nolberczakowi (wiceprezes zarządu) oraz podziękowali wszystkim osobom, które włączają się w jej działalność.
W laudacji podkreślono, że „Fundacja Anna w Gostkowie od 2016 r. prowadzi działania rewitalizacyjne cmentarza w Gostkowie, przywracając temu miejscu utraconą godność. Decyzja założycielki fundacji, Angeliki Babuli o nabyciu gruntu i zaangażowaniu się w ratowanie cmentarza ewangelickiego jest ewenementem w skali kraju. Osoby skupione wokół fundacji konsekwentnie angażują swój czas, środki oraz energię, troszcząc się o upamiętnienie tego miejsca pochówku przedwojennych mieszkańców Dolnego Śląska. Nie tylko rewitalizowane są groby, alejki i całe otoczenie cmentarza, lecz działacze Fundacji Anna w Goskowie starają się budować mosty między ludźmi z różnych pokoleń, o różnym pochodzeniu, wyznaniu czy narodowości” .
Następnie prezes Fundacji Anna w Gostkowie Angelika Babula przybliżyła zebranym działalność organizacji.
Wręczenie nagrody i prezentacja
Ostatnim punktem uroczystości była dyskusja panelowa pt. „Godność nie umiera. Wyzwania i dobre praktyki w działaniach na rzecz ochrony starych cmentarzy”. Uczestniczyli w niej:
– Angelika Babula z Fundacji Anna w Gostkowie, wraz z matką od 2016 r. angażuje czas, środki oraz energię, by przywrócić utraconą godność cmentarzowi ewangelickiemu;
– dr Olga Kich-Masłej z Zakładu Studiów Polsko-Ukraińskich (Wydział Studiów Międzynarodowych i Politycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego), zaangażowana w ochronę cmentarzy ukraińskich, zajmuje się dziedzictwem kulturowym (w tym sepulkralnym) polsko-ukraińskiego pogranicza;
– Maciej Lipiński z Fundacji Kamienie Niepamięci, zajmującej się inwentaryzowaniem i ochroną cmentarzy ewangelickich w Polsce;
– Agnieszka Nieradko, pracuje w Komisji Rabinicznej ds. Cmentarzy, gdzie zajmuje się zbieraniem relacji świadków Holokaustu, poszukiwaniem mogił wojennych ofiar Zagłady, jak i edukacją młodzieży i dorosłych w zakresie pamięci o Zagładzie.
Dyskusja była moderowana przez prof. Tadeusza Zielińskiego z Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej, który przewodniczy zespołowi ds. ustawy działającemu w ramach społecznej Inicjatywy (Nie)zapomniane cmentarze.
W rozmowie zwrócono uwagę na wyzwania i dobre praktyki związane z ochroną cmentarzy, a uczestnicy mówili też o swoich motywacjach i potrzebie zmian w ustawie dotyczącej cmentarzy. Wśród wyzwań pojawiły się: niechęć mieszkańców, brak funduszy, proces dziedziczenia winy przez rodziny osób niszczących cmentarze w przeszłości, różnice kulturowe i obyczajowe, działania edukacyjne, sytuacja prawna, która umożliwia różnorodną interpretację, brak chęci ratowania cmentarzy, gdzie pochowani są dawni mieszkańcy, przez ludność napływową. Jako dobre praktyki na pierwszy plan wysuwają się: angażowanie ludzi, często przyjezdnych, biorących udział w akcjach porządkowych, renowacyjnych; wyszukiwanie i zaangażowanie osób, którą są w stanie wykonać prace nieodpłatnie, np. kamieniarzy; wzajemne poznawanie się środowiska osób zaangażowanych w dbanie o cmentarze; nagłaśnianie problemów w mediach – uświadamianie i uwrażliwianie na problem; współpraca ze strażą graniczną (dot. to szczególnie cmentarzy ukraińskich, białoruskich); ponowienie apelu „Godność nie umiera”. Prof. Tadeusz Zieliński poinformował zebranych o stanie prac nad projektem ustawy ds. cmentarzy i pochówku oraz o uruchomieniu strony internetowej Inicjatywy (Nie)zapomniane cmentarze.
Uroczystość podsumował bp Jerzy Samiec, który podziękował ponownie Fundacji Anna w Gostkowie oraz osobom, które wzięły udział w uroczystości i tym, którzy angażują się w ochronę cmentarzy. Bp Samiec zauważył, że zapomniane cmentarze są często świadectwem pewnych kryzysów politycznych i zachęcił do wzajemnego wybaczania i pojednania. Nawiązał też do aktualnej sytuacji politycznej, kryzysu uchodźczego oraz odpowiedzialności jaką mamy za siebie nawzajem.
zdjęcia: Aldona Karska
