Śpiewnik Ewangelicki w pytaniach i odpowiedziach
Jaki jest podział pieśni nowego Śpiewnika?
W nowym Śpiewniku Ewangelickim (kancjonale) zastosowano klasyczny podział pieśni jaki używa się we wszystkich współczesnych śpiewnikach ewangelickich. Znajdują się tam więc trzy części: rok kościelny, nabożeństwo, oraz najobszerniejsza część, zgodnie z 1 Kor 13,13: Wiara, miłość, nadzieja. Celowo przestawiono miłość z nadzieją, gdyż wierzący zawsze żyje w nadziei, zarówno w życiu jak i w umieraniu. Dlatego: śmierć, wieczność i życie wieczne.
Rok kościelny zawiera pieśni adwentowe (30 pieśni), Narodzenie Pańskie (31-90), Stary i Nowy Rok (91-104), Epifania (105-111), Czas pasyjny (112-169), Wielkanoc (170-203), Wniebowstąpienie Pańskie (204-212), Zesłanie Ducha Świętego (213-230), Trójca Święta (231-241), szczególne dnie roku kościelnego: Oczyszczenie Marii Panny, Dzień św. Jana Chrzciciela, Apostołów Piotra i Pawła i innych Apostołów, Archanioła Michała i innych Aniołów, Dziękczynne Święto Żniw (I Niedziela po św. Michale) i Święto Reformacji (242-257). Rok kościelny zamykają pieśni związane z końcem roku kościelnego ( Pamiątka Umarłych 1 listopada, oraz trzy ostatnie niedziele roku kościelnego: 267-283).
Następny dział zatytułowany „NABOŻEŃSTWO” zawiera następujące pieśni:
Początek i koniec nabożeństwa (284-324), śpiewy liturgiczne (325-373), Słowo Boże (374-391), Sakrament Chrztu Świętego (392-397), Sakrament Ołtarza (398-413), Spowiedź i pokuta (411-441), Konfirmacja (442-448), Ślub, małżeństwo i rodzina (449-471), Pieśni poranne (472-492), Pieśni stołowe – chleb powszedni (493-499),Pieśni wieczorne (500 – 524), Posłanie do służby (525-541) i ostatnia część tego działu Kościół i Ekumenia (542-575).
Do działu „WIARA” należy zaliczyć następujące części Śpiewnika: Chwała, dziękczynienie i modlitwa (576-629), Usprawiedliwienie z wiary i ufność (630-654), Lęk i zaufanie (655-714), Nawrócenie i naśladowanie (715-776), Ukryci w Bożej miłości (777-821), Miłość bliźniego (822-836), Zachowanie stworzenia – Pokój – Ojczyzna (837-865), Praca i podróż (866-886), Przyroda i pory roku (887-900), oraz Śmierć, zmartwychwstanie i żywot wieczny (901-955).
Jak się więc ma ten podział do naszej polskiej tradycji hymnologicznej?
Jeżeli chodzi o polską tradycję hymnologiczną to jest to nawiązanie do:
• Śpiewnika górnośląskiego z 1931 r., którego układ w zasadzie odpowiada naszemu nowemu śpiewnikowi. Idea podziału zawsze była prawie taka sama, lecz podstawowa różnica leżała w umieszczeniu pieśni związanych z nabożeństwem. Dotychczasowy nasz śpiewnik z 1965 roku, idąc w ślad np. za Śpiewnikiem warszawskim z 1899 r. również na początku umieścił pieśni „nabożeństwowe” – niedzielne, a pieśni związane z rokiem kościelnym następowały dopiero jako drugie.
• Ciekawe jest również brzmienie nazwy trzeciego działu: wiara – miłość – nadzieja. Ten dział opisuje życie chrześcijanina, ewangelika. Choć ap. Paweł, jak już wspomnieliśmy powyżej, ułożył trochę inaczej znaną triadę (miłość u niego jest na końcu), to jednak w realnym życiu, w jego końcu trzeba nam mieć wiele nadziei. Dlatego nadzieja, której najwięcej jest w Kościele (kolor liturgiczny zielony symbolizuje nadzieję w trzy niedziele przed Postem i przez wszystkie niedziele po Trójcy Świętej).
• Inne zmiany „podziałowe” to właśnie, że pieśni związane z Chrztem Świętym zostały oddzielone od konfirmacji. Poprzedzają również pieśni komunijne (dotychczas było odwrotnie).
• Podziałowi uległy również pieśni związane z pogrzebem, życiem wiecznym, umieraniem i rzeczami ostatecznymi, a mianowicie, ze 16 pieśni znalazło się w pieśniach końca roku liturgicznego, a 54 klasycznych pieśni traktujących o śmierci, zmartwychwstaniu i życiu wiecznym znalazła się na końcu śpiewnika pod numerami 901 – 955. Tak więc w sumie pieśni, które można śpiewać także na pogrzebach jest dokładnie 70. W małych naszych parafiach będzie więc zbędny dodatkowy śpiewnik pogrzebowy.
Czyje pieśni znalazły się w śpiewniku?
Są to pieśni dawne i współczesne. Można się tu pokusić o następujący podział, przeprowadzić typologię pieśni:
Pieśni przedreformacyjne, a więc tzw. starokościelne
Pieśni czasów reformacji (Luter, Speratus, Gramann, Decius, Weisse)
Pieśni z czasów kontrreformacji (Selnecker, Becker, Helmbold, Nicolai, Trzanowski)
Pieśni z okresu wojny trzydziestoletniej (Heermann, Gryphius, Held, Rinckart, Neuamrk, Dach, Denicke, Rist, Gerhardt)
Pieśni pietystyczne (Rodigast, Lorenzen, Crasselius, Richter, Zinzendorf, Bogacki, Allendorf, Rambach, Hiller, Woltersdorf, Neander, Tersteegen, Gregor, David)
Pieśni z kręgów niepietystycznych (Schmolck, Neumeister)
Pieśni czasów oświecenia (Gellert, Jorissen, Claudius, Cramer)
Pieśni ruchów przebudzeniowych XIX i początków XX wieku (Krummacher, Arndt, Crosby, Gerhardt, Knapp, Spitta, Knak, Stone, Ks. Paweł Sikora)
Pieśni II. połowy XX wieku klasyczne (np. Ks. Andrzej Buzek, Karol Hławiczka, Jan Gawlas, Tadeusz Sikora)
Pieśni „młodzieżowe”, uwielbiające
Jest to podział nieostry, ale umożliwiający rozeznawanie się w treści śpiewnika.
Inny podział pieśni przedstawia się następująco:
Pieśni polskie (dawne i współczesne)
Pieśni angielskie
Pieśni niemieckie
Pieśni czeskie i słowackie
Pieśni inne (amerykańskie, szwedzkie, rosyjskie, itp.)
Jeszcze innym podziałem może być podział uwzględniający pochodzenie pieśni i źródło, z którego Komisja zaczerpnęła daną pieśń. Z najważniejszych będą to zatem:
Dotychczasowy śpiewnik Kościoła Ewangelicko – Augsburskiego w Polsce (najwięcej pieśni, ponad połowa była już w śpiewniku)
Harfa Syjońska, a później Harfa, czyli śpiewnik do misji wewnętrznej Kościoła luterańskiego w Polsce.
Śpiewnik misyjny „GLORIA” Śląskiego Kościoła Ewangelickiego Augsburskiego Wyznania w Republice Czeskiej.
Dawne śpiewniki ewangelickie – kancjonał ks. Heczki, Śpiewnik górnośląski, Śpiewnik mazurski, Śpiewnik warszawski, Śpiewnik Kościoła Powszechnego
Śpiewniki Tygodni Ewangelizacyjnych w Dzięgielowie
Współczesne śpiewniki młodzieżowe, a przede wszystkim:
Polski śpiewnik młodzieży chrześcijańskiej o charakterze ekumenicznym pt. „Boże, zaśpiewam Ci nową pieśń”, wydany w Siegen (Westfalia) w roku 1976,
oraz „Chwalmy Pana” opracowanego przez ks. Tadeusza Szurmana, obecnego biskupa diecezjalnego Diecezji Katowickiej.
Śpiewnik Kościoła Ewangelicko-Reformowanego w Polsce z roku 1931.
Śpiewniki innych Kościołów Chrześcijańskich (baptystyczny, metodystyczny, polskokatolicki, rzymskokatolicki, zielonoświątkowy,)
Śpiewniki międzynarodowe.
Jakie nowe pieśni zawiera nasz śpiewnik?
Są to przede wszystkim współczesne pieśni młodzieżowe, czy współczesne pieśni uwielbiające. Dochodzą do tego pieśni wywodzące się z Harfy Syjońskiej i z kręgów pietystycznych w Polsce i w Czechach. Potem ważną grupę stanowią pieśni dawniejsze, które z niewiadomych nam przyczyn nie znalazły się z dawniejszego repertuaru w dotychczasowym śpiewniku z roku 1965, choć istniały w niektórych wspomnianych już polskich śpiewnikach, a także w Kancjonale Królewieckim, Brzeskim, czy ks. Piotra Artomiusza, staropolskie pieśni wielkanocne: „Zwycięzca śmierci i szatana” i „Wesoły nam dziś dzień nastał”. Podobnych pieśni możnaby wymienić w każdym dziale. Do „nowych” pieśni można także zaliczyć pieśni, które po raz pierwszy zostały przetłumaczone i znalazły się w śpiewniku. Ze Wspólnoty Ekumenicznej z Taize znajdują się w śpiewniku znane hymny i części liturgiczne chętnie śpiewane przez młodzież i dorosłych zarówno w języku greckim, łacińskim jak i polskim. Z męskiego zakonu ewangelickiego „Wspólnota Braci Jezusa” w Gnadentahl pochodzi piękny hymn: „Błogosław Panu, o duszo moja” [SE 581] w przekładzie ks. Edwarda Romańskiego. Po raz pierwszy w polskiej mowie ukaże się w śpiewniku piękna pieśń wielkanocna: „Przed Boga tron pośpieszmy nieść”, również w przekładzie ks. Edwarda Romańskiego. Do dawnych autorów, a dzisiaj dla nas nowych ich pieśni można zaliczyć nawet ks. Marcina Lutra („Zachowaj nas przy Słowie Swym” [SE 266] lub „Pochwalon Jezu Chryste bądź” [71]), czy autorów Braci Czeskich „Słońce prawdy wzejdź wśród nas” [SE 565] [EG 262]. Na życzenie Kościoła Ewangelicko - Reformowanego dodano także kilka pieśni reformowanych, np. „Zbliżmy się do Chrystusa Stołu” (413).
Jaki jest zapis tych pieśni?
Zrezygnowano z opatrzenia pieśni tekstem biblijnym, a to dlatego ponieważ podany tekst stosowny był tylko do jednego słowa lub jednej zwrotki pieśni. Natomiast pieśń rozpoczyna się od podania nazwy rozpoczynającej się od pierwszych słów danej pieśni, na zewnątrz podany jest w elipsie numer pieśni. Pierwsza zwrotka wpisana jest pod melodię pieśni w zapisie nutowym jednogłosowym. Niektóre pieśni dla grającej na instrumentach młodzieży posiadają zapis gitarowy. Nieraz istnieje zapis dwóch różnych melodii, a następnie zapisane są bez nut pozostałe zwrotki pieśni. Na zakończenie pieśni istnieje notka dotycząca autora pieśni i oryginalnego jej brzmienia (np. pod pieśnią „Warownym grodem jest nasz Bóg” [SE 265] czy w wersji dla Zaolzia „Grodem mocnym jest Bóg wieczny” [SE 259] jest podane „Ein feste Burg ist unser Gott” [EG 362]), autora melodii i tłumacza. Niektóre sztandarowe pieśni o charakterze światowym są podane w kilku językach po jednej zwrotce. Zawsze pierwszą jest pieśń w języku swego pochodzenia, a następne alfabetycznie. Umożliwi to obcokrajowcom biorącym udział w polskim nabożeństwie zorientowanie się w treści pieśni i zaśpiewanie jej w swoim własnym języku. W związku z jednoczącą się Europą takich możliwości jest coraz to więcej. Tu trzeba zaznaczyć, że inż. Tadeusz Sikora niektóre pieśni pochodzenia polskiego przetłumaczył na inne języki, np.: „Kiedy ranne wstają zorze”, „Ojcowski dom to istny raj”. Podobnie czynią to inne Kościoły europejskie. W austriackim nowym śpiewniku znajduje się w języku niemieckim nasza polska pieśń „Brońże, Panie, nas na wieki” (EGO 592:”Herr, mit deinem Schutz begleite”), a w śpiewnikach niemieckich nasza polska kolęda „ Gdy się Chrystus rodzi” ( EG 53 ”Als die Welt verloren” w przekładzie Gustawa Kucza)
Jaki jest tekst pieśni: zmieniony czy dawny?
W zasadzie Międzykościelna Komisja Śpiewnikowa raczej nie ingerowała w treść pieśni i dawny jej zapis, chociaż starała się dokonać pewnego uporządkowania. Jedynie w koniecznych przypadkach przywrócono oryginalny tekst autorów dawnych (np. Jana Kochanowskiego czy Franciszka Karpińskiego). Chodzi o to, że tam gdzie spotykają się polscy chrześcijanie, np. w szpitalu, aby mogli polską wspólną wszystkim chrześcijanom pieśń wspólnie zaśpiewać. Tam gdzie to było możliwe, dokonano w kilkunastu przypadkach nowych przekładów starszych pieśni, szczególnie tych, które zostały zaczerpnięte z dawniejszych śpiewników. Poprawiono również w wielu przypadkach zauważone błędy i nieścisłości językowe, stylistyczne i merytoryczne.
Świadomie tę samą pieśń podano w dwóch wersjach, przekładach. Są to wspomniane już „Warownym grodem” i „Grodem mocnym”, oraz „Cicha noc w górze skrzy” [SE 41] i „Cicha noc święta noc”[SE 42]. Na nowo przetłumaczono pieśń niemiecką „Christus, der ist mein Leben” [EG 516] – „Tyś Chryste życiem moim” [SE 944], która była już w naszych śpiewnikach ale jej treść nie zgadzała się z treścią oryginału.
Opracowali: ks. Adam Malina i ks. Jan Gross